Portret Adama Hanuszkiewicza
jako dyrektora Teatru Narodowego (1968-1982)
- Barbara Osterloff -
W roku 1968 Hanuszkiewicz objął Teatr Narodowy, którym kierował do 1982. Sięgał tam przede wszystkim do klasyki polskiej, deklarując ambicję jej współczesnego odczytania, co w inscenizatorskiej praktyce oznaczało daleko idące ingerencje w materię tekstu. Powtarzał, że „robi teatr, a nie literaturę”, i demonstracyjnie posługiwał się bogatym instrumentarium teatru, w którym na równi ze słowem miejsce uprzywilejowane zajmowała muzyka oraz szeroko rozumiany ruch sceniczny (fechtunek, taniec czy pantomima). Tym właśnie Hanuszkiewicz wyróżniał się spośród innych świetnych inscenizatorów, tworzących w tamtym czasie swoje „teatry” o odrębnym stylu – i tym drażnił. Niewątpliwie jednak stworzył na narodowej scenie pewien repertuarowy kanon, w którym znalazło się miejsce dla naszych romantyków i Wyspiańskiego, a także dla autorów klasyki światowej, Shakespeare’a, Gogola, Calderóna.
Charakterystyczne dla tych inscenizacji były oryginalne obrazy-kody, w których skupiały się najlepsze, dla widza niezwykle atrakcyjne, elementy jego teatru. W Kordianie był to monolog Andrzeja Nardellego, stojącego na drabinie symbolizującej Mont Blanc, ale i scena z Zofią Kucówną śpiewającą „w imionniku wierszami kartę zapisaną” do muzyki na żywo, granej przez zespół Andrzeja Kurylewicza. W popkulturowej Balladynie aktorzy jeździli na motocyklach marki honda, a bitwę rozegrano przy pomocy zabawek mechanicznych. W Beniowskim Juliusza Słowackiego mieliśmy kabaretową formę zabawy w części pierwszej widowiska, brawurowo prowadzonego przez Adama Hanuszkiewicza w roli Narratora (zwracającego się wprost do widza, a nawet do… recenzentów), i przejmujący lament Zofii Kucówny – Matki Boskiej Poczajowskiej w „minorowej” części drugiej. Hanuszkiewicz nie pozwalał widzowi zapomnieć o tym, że znajduje się w teatrze, manifestacyjnie odsłaniał jego kulisy, nagi horyzont sceny, zwisające z góry sztankiety.
Po latach mówił o sobie jako o pierwszym polskim postmoderniście w teatrze, i jeśli przyjąć te słowa za myślowy skrót, a nie termin naukowy, okaże się, że miał swoje racje w przypadku tych przedstawień, które nosiły znamiona teatru autorskiego. Należało do nich widowisko pt. Norwid, w którym Hanuszkiewicz poezję połączył z fragmentami listów i pism, a liryk W Weronie śpiewała Wanda Warska. W przedstawieniu O poprawie Rzeczypospolitej, zrealizowanym na krótko przed wprowadzeniem stanu wojennego, pojawiły się teksty m.in. Frycza-Modrzewskiego, Skargi, Mochnackiego, Słowackiego, Mickiewicza, Żeromskiego, Piłsudskiego, służąc za materię dyskursu o polskich postawach obywatelskich i polskiej historii. W spektaklach według własnych scenariuszy Hanuszkiewicz, pocierając – jak by powiedział Jan Kott — tekst o tekst, tworzył osobny gatunek teatru, nie przez wszystkich zresztą akceptowany. Zagorzali przeciwnicy oskarżali reżysera o niszczenie literatury, efekciarstwo, bezmyślność, płaską publicystykę, ale miał też obrońców. Przede wszystkim publiczność, która „głosowała nogami”, wierna Hanuszkiewiczowi przez ponad czternaście lat jego dyrekcji, i pożegnała go owacją po ostatniej premierze – Śpiewnika domowego według Moniuszki. Dołączało do niej często także opiniotwórcze grono profesorskie skupione głównie w IBL-u (Stefan Treugutt, Maria Janion, Ryszard Przybylski, Jarosław Marek Rymkiewicz).
Duża część dorobku Hanuszkiewicza powstała w nieistniejącym już dzisiaj Teatrze Małym, który mieścił się w podziemiach budynku na tzw. Ścianie Wschodniej przy ulicy Marszałkowskiej (otwarty w 1973, szybko stał się jednym z ulubionych miejsc na mapie teatralnej Warszawy). Hanuszkiewicz tworzył tutaj teatr kameralny, w którym jego aktorzy, nie zawsze wykorzystani na głównej scenie (zespół liczył od kilkudziesięciu do stu osób), znajdowali pole do popisu. Inauguracyjna Antygona Sofoklesa, zrealizowana jako dyplom warszawskiej PWST, przyniosła ciekawy debiut Anny Chodakowskiej, związanej z Teatrem Narodowym do dzisiaj. Portret Doriana Graya Osborne’a według Wilde’a w reżyserii Andrzeja Łapickiego pokazał Warszawie inną początkującą aktorkę – Krystynę Jandę.
Do najlepszych premier należało przedstawienie Fedry Racine’a w przekładzie Artura Międzyrzeckiego, ze świetną rolą Zofii Kucówny. Ta Gabriela w reżyserii Andrzeja Łapickiego była z kolei popisem Ireny Eichlerówny, którą grała nie tyle Zapolską, co siebie samą, wielką artystkę i gwiazdę. Publiczność przychodziła tutaj przede wszystkim „na aktorów”, lecz ceniła sobie repertuar, sztuki m.in.: Jamesa Joyce’a (Wygnańcy), Stanisława Dygata (Jezioro Bodeńskie), Ireneusza Iredyńskiego (Maria. Miłość czysta), a także Kartotekę i Białe małżeństwo Tadeusza Różewicza (562 przedstawienia, najwięcej z wszystkich premier Teatru Narodowego za dyrekcji Hanuszkiewicza). Przebojem stał się też Miesiąc na wsi Turgieniewa w scenografii Xymeny Zaniewskiej. Zrealizował ponadto Hanuszkiewicz Dziadów część III. Ustęp z Krzysztofem Kolbergerem jako Gustawem-Konradem (po przedstawieniu Mickiewicz. Młodość była to druga z kolei część planowanego tryptyku). Te dwa teatry – teatr inscenizacji i kameralny teatr aktora – miały swoje apogeum w pierwszej połowie lat 70., i były bez wątpienia szczytowymi osiągnięciami Hanuszkiewicza jako aktora, reżysera i dyrektora w jednej osobie. Dyrekcja w warszawskim Teatrze Nowym (1989-2007) nie przyniosła już takich rezultatów, choć Hanuszkiewicz powracał do swojego repertuaru (m.in. Wyzwolenie Wyspiańskiego, Zapolska! Zapolska!, Kordian Słowackiego, Ballady i romanse wg Mickiewicza).
Warto odsłuchać:
Audycja radiowa pt. "Antologia Teatru Polskiego" (red. Anna Retmaniak), 1989 - rozmówcami Andrzej Wanat, August Grodzicki i Jan Kłossowicz
Warto obejrzeć:
Teatr Telewizji "Apollo z Bellac"
Przydatna literatura:
Filler Witold, Teatr Hanuszkiewicza
Dudzik Wojciech(red.), Świadomość teatru (w szczególności tekst autorstwa Adama Hanuszkiewicza)
Mgr Piotr Hildt
Zdobywałem wykształcenie uniwersyteckie na uczelniach wyższych
w Krakowie, Warszawie, Wiedniu i Klagenfurcie. Pracę magisterską poświęconą pojęciom tradycji i nowoczesności we współczesnym teatrze polskim obroniłem na kierunku Wiedza o Teatrze pod kierunkiem prorektora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Połowę magisterskich studiów teatroznawczych spędziłem na pobycie stypendialnym na Wiedeńskim Uniwersytecie Głównym pod opieką kierownika Katedry Slawistyki tej uczelni. Wcześniej uzyskałem tytuł licencjata na kierunku dziennikarstwo i nauka o komunikacji Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych broniąc pracy na temat współczesnych widowisk telewizyjnych w świetle rozwoju kultury popularnej. Brałem udział w dwuletnim cyklu warsztatów specjalności telewizyjnej w Warszawie oraz Wiedniu i w zawodowych praktykach redakcyjnych oddziału telewizji informacyjnej TVP S.A. Korzystałem wówczas z programu Erasmus na kierunku medioznawstwo w Karyntii w płd. Austrii. W szerokim zakresie odbyłem praktykę zawodowo-artystyczną w dziedzinie reżyserii i dramaturgii teatralnej: najpierw jako tłumacz-praktykant w Teatrze Narodowym w Warszawie opiekując się zespołem aktorskim wiedeńskiego teatru narodowego Burgtheater, spektaklami twórców należących do czołówki teatralnej Niemiec
i Austrii. Następnie odbyłem staż asystenta dramaturga w Teatrze Ludowym, opiekując się m.in. programem kulturalnym poświęconym postaci Krzysztofa Kieślowskiego. Po stażu współpracowałem
z reżyserem norweskim jako asystent we Wrocławiu, łącząc praktykę koordynacyjną ze współpracą scenariuszową. Kolejne praktyki odbyłem ponownie w Volkstheater w Wiedniu pod opieką Jonasa Schneidera. Własny warsztat praktyczny rozwijałem w Studium aktorskim w Warszawie oraz Ośrodku kultury teatralnej dla młodzieży tamże. Realizując studenckie pokazy teatralne, należąc do zespołu aktorskiego Teatru Wolandejskiego, biorąc aktywny udział w tworzeniu jednego z młodzieżowych festiwali teatralnych i przeglądach aktorskich na scenach teatrów i ośrodków kultury szlifowałem warsztat praktyki scenicznej. Zafascynowany sztuką reżyserii stworzyłem koncepcje inscenizacyjne kilku sztuk dwudziestowiecznych, realizując wybrane na scenach warsztatowych Warszawy. Drogę artystyczną i teatroznawczą uzupełniłem kursami w zakresie managementu kultury w Polsce
i zagranicą, zaś uprawnienia krytyka teatralnego owocują moim debiutami na łamach najważniejszych czasopism branżowych
w Polsce.
He completed his academic education in Poland and abroad. His master’s thesis in the field of theater studies investigated the categories of modernity and tradition in contemporary Polish theater. A one-year scholarship enabled him to undertake theater studies at the University of Vienna under the supervision of Prof. Woldan, the head of the Slavic Faculty. This training in theatre studies was preceded by the completion of a Bachelor’s Degree in the field of journalism and social communication at the Faculty of Journalism and Political Sciences. His undergraduate thesis examined television series in the light of the development of popular culture. He has also attended television journalism specialisation classes. Additionally, he completed editorial practice in the information television department of TVP INFO (the news channel of the Polish Television broadcasting corporation). He participated in the Erasmus program for media studies at the University of Klagenfurt in southern Austria.
Piotr has wide-ranging professional experience in the field of artistic direction and dramaturgy. He worked as an apprentice-translator at the National Theater in Warsaw. He also looked after the acting team of the Viennese National Theater. Additionally, he was an assistant to the playwright at the Volks Theater in Vienna. Among many other duties, he oversaw a cultural program dedicated to Krzysztof Kieślowski. Following this internship, he acted as an assistant to the Norwegian director of a theatre in Wrocław, combining coordination work with script collaboration. Subsequent internships were undertaken at the Volks Theater in Vienna. Piotr also developed his own practical workshop in theater study in Warsaw and in the Center for Theater Culture for Young People. This stage practice workshop was complemented by a student theater show at the Theater and Drama Department. In his earlier years, Piotr was involved with the youth theater team of the Students Theater located at the Stokłosy Culture Center in Warsaw. He also actively participated in the creation of the Kochanowski Theater Festival, and in theatrical reviews on the stages of other theaters and cultural centers. Owing to his fascination with the art of directing, Piotr has developed a concept for staging twentieth-century plays, performing selected ones on the workshop stage in Warsaw.
Thanks to his academic training, he has been able to publish in the two most prestigious professional theatre magazines in Poland.
Praktyka artystyczna
2019, Endstation Sehnsucht, Volkstheater Wien, asystent-praktykant reżyserii
2018, Acid Snow, Teatr Polski Wrocław, asystent reżysera
2017, Die Zehn Gebote, Volkstheater Wien, asystent-praktykant reżyserii
2017, Bliźnięta w ogrodzie, Uniwersytet Wiedeński, koncept reżyserski
2016, Wędrowanie albo metafizyczni clowni, Uniwersytet Jagielloński, reżyseria
2016, Trzy siostry. Próby, Uniwersytet Jagielloński, reżyseria czytania
2016, Nowa dramaturgia: Jurodiwy, Uniwersytet Jagielloński, reżyseria czytania
2016, Sceny ze Snu nocy letniej, Uniwersytet Jagielloński, postać
2015, Płatonow, Teatr Narodowy Warszawa/Wiedeń, hospitant
2015, Programy warsztatowe telewizyjnego studia uniwersyteckiego UW
2014, Drugi pokój, Teatr Baza Warszawa, inscenizacja, postać główna
2014, Ten, który się waha, Teatr Baza Warszawa, ćwiczenia asystenckie
2013, Książę Homburg, Teatr Narodowy Warszawa/Wiedeń, hospitant
2013, Aktorskie etiudy warsztatowe, Teatr Baza Warszawa
2011, Czarna komedia, Teatr Współczesny Warszawa/Scena w Baraku, postać
2011, Bal, Dom Kultury Kadr Warszawa, narrator
2011, Pieszo, Ośrodek Kultury Teatralnej Warszawa, reżyseria
2011, Iwanow, Ośrodek Kultury Teatralnej Warszawa, postać tytułowa
2010, Pułapka na myszy, Festiwal Teatralny Warszawa, postać
2010, Szaleństwo we dwoje, Ośrodek Kultury Teatralnej Warszawa, opieka reżyserska
2010, Panna Tutli-Putli, Ośrodek Kultury Teatralnej Warszawa/Radawnica, postać
2010, Roman Perlimplina i Belisy, Ośrodek Kultury Teatralnej Warszawa/Radawnica, postać główna
2010, Dziejba leśna, Ośrodek Kultury Teatralnej Warszawa/Radawnica, postać główna
2010, Malutka czarownica, Ośrodek Kultury Teatralnej Warszawa/Radawnica, postać
2010, Cafe 2, Grochowskie Spotkania Teatralne, narrator
2009, Małżeństwo z kalendarza, Teatr Wolandejski Warszawa, postać
2009, Małżeństwo z kalendarza, Ośrodek Kultury Teatralnej Warszawa / Collegium Nobilium, postać
2009, Co się raz zdarzyło, Ośrodek Kultury Teatralnej Warszawa, postać
2009, Maja, Festiwal Teatralny Warszawa, inscenizacja, postać
2009, Arszenik i stare koronki, Festiwal Teatralny Warszawa, postać
2009, Panowie na delegacji, Ośrodek Kultury Teatralnej Warszawa/Radawnica, opieka reżyserska, postać
2009, Pokój stołowy, Ośrodek Kultury Teatralnej Warszawa/Radawnica, postacie
2009, Wyznanie, Ośrodek Kultury Teatralnej Warszawa/Radawnica, postać główna
2009, Warsztat umuzykalniający, Ośrodek Kultury Teatralnej Warszawa
2008, Czekając, Ośrodek Kultury Teatralnej Warszawa, postać
2008, Sceny z życia Stefana Roweckiego 'Grota', Warszawa, postać